«املاء» که با نام «کتابت» و «خط» هم نامیده می‌شود عبارتست از: رسم و نوشتن لفظ به وسیله حروف هجائیه به شکلی که آن چه نوشته شده با حروفی که به نطق در می‌آید مطابقت داشته باشد. اصل مهم در کتابت این است که برای نوشتن هر حرف در کلمه باید هم وقف بر آن و هم ابتدای با آن کلمه هر دو در نظر گرفته شود. برای مثال همزه وصل در زمان وصل خوانده نمی‌شود ولی با توجه به این که هنگام ابتدای به آن خوانده می‌شود بنابراین همواره در وصل و وقف نوشته می‌شود مگر در حالتی که قبل از الف و لام، یک لام قرار گیرد. این مثال‌ها را ببینید: جاء الحقّ، الحقّ جاء، سافر ابنُك، ابنُك سافر، لِلرجل، لَلمرأة. بر همین اساس است که اسم منون منصوب، با الف نوشته می‌شود چرا که در نطق، با الف بر آن وقف می‌شود مثل: رأيت خالدًا. در ادامه درباره همزه وصل بیشتر صحبت خواهیم کرد.
این مقاله را هم بخوانید:
صفحه «کلاس‌های خصوصی زبان عربی» را ببینید:
حروفی که حذف می‌شوند
بعضی حروف با توجه به موقعیت اعرابیشان یا برای سهولت و تخفیف و یا نزدیکی با یک حرف دیگر حذف می‌شوند از مشهورترین این حروف می‌توان به همزه وصل، الف، تاء، واو، یاء، و نون اشاره کرد.
همزه وصل
«همزه وصل» همزه ابتدائیه‌ای است که تنها در ابتدای کلام خوانده می‌شود. همزه‌ی أل تعریف، همزه اول فعل امر ثلاثی، همزه در اول فعل ماضی خماسی و سداسی و امر و مصدر آن‌ها، و نیز در اسم‌های: «ابن، ابنة، ابنم، امرؤ، امرأة، اسم، اثنان، اثنتان، اثنين، اثنتين، است، ايمُنُ، ايمُ» همزه وصل است. برای اطلاع بیشتر درباره همزه وصل مراجعه کنید به «کتابت همزه» در دفتر چهارم مقاله اصول و قواعد املای عربی.
همزه وصل در حالت‌های زیر حذف می‌شود:
حذف همزه وصل در «اسم مقرون به أل»
- با وارد آمدن هر یک از اقسام لام مثل لام جر، لام ابتدا، لام تأکید، و لام استغاثه بر اسم‌های همراه با أل؛ همزه وصل آن‌ها حذف می‌شود مثل: {إنّ لِلمتقين مفازا}، {ولَلآخرةُ خير لك من الأولي}، لله، لِلّذينَ، لِلّذَينِ، لِلّاتي.
- همزه وصلِ أل اگر بعد از همزه استفهام قرار بگیرد حذف نمی‌شود بلکه مدّی روی آن جایگزین همزه استفهام می‌شود مثل: آلماءُ نظيفٌ؟، آلمعلم الذي جاء؟ توضیحات بیشتر را در بخش «حذف همزه وصل بعد از همزه استفهام» در همین مقاله بخوانید.
حذف همزه وصل بعد از «واو» و «فاء»
اگر «واو» یا «فاء» قبل از فعلی بیاید که با همزه وصل شروع می‌شود و بعد از آن همزه وصل یک همزه ساکنه قرار داشته باشد همزه وصل حذف می‌شود مثل: فَأْتِ وَأْتَمِنْ که اصل آن‌ها فَاِئْتِ وَاِئْتَمِنْ بوده است.
صفحه «دوره اصطلاحات کاربردی عربی» را ببینید:
حذف همزه وصل بعد از «همزه استفهام»
- اگر همزه استفهام بر کلماتی که با همزه وصل مکسور یا مضموم شروع می‌شوند وارد شود همزه وصل آن‌ها حذف می‌شود. مثل: أبنُك هذا؟، أسمُك سالم؟، أستعلمت عن الحادث؟، أضْطُرّ الرجلُ؟ که اصل آن‌ها: أاِبنك هذا؟، أاِسمك سالم؟، أاِستعلمت عن الحادث؟، أاُضْطُرّ الرجلُ؟ بوده است. این نوع حذف در چندین موضع در قرآن کریم وجود دارد: أستغفرت، أتّخذتم، أطّلع، أصطفى، أفترى، أتّخذناهم، أستكبرت.
- اگر همزه استفهام مفتوح باشد آن چنان که در «أل» و «ايمُنُ» دیده می‌شود برای این که استفهام با اِخبار اشتباه نشود همزه وصل بدون حذف تبدیل به الف مدی می‌شود مثل: آلكتاب عندك؟، {قل آلله أذن لكم}، {قل آلذكرين حرّم أم الأنثيين}. در این حالت تسهیل همزه وصل نیز جایز است.
حذف همزه وصل در «باسم الله»
همزه «اسم» در «باسم الله» با دو شرط حذف می‌شود: اول آن که بسملة کامل باشد و دیگر آن که با متعلق جار و مجرور همراه نباشد. بر این اساس حذف همزه وصل اسم تنها در عبارت «بسم الله الرحمن الرحيم» رخ می‌دهد. در «باسم الله» بسمله کامل نیست، در «باسم الله الرحمن الرحيم أدرس» متعلق ذکر شده، و در «باسم الله أدرس» هیچکدام از دو شرط وجود ندارد، و به همین دلیل همزه اسم در آن‌ها حذف نشده است.
صفحه «عربی دبیرستان» را ببینید:
حذف همزه وصل در «ابن»
همزه «ابن» در صورتی حذف می‌شود که لفظ «ابن» بدون هیچ فاصله‌ای بین دو علم قرار گیرد و مفرد و تابع علم پیش از خود باشد و همچنین بنوت در میان دو علم حقیقی باشد. بدین ترتیب اگر بین «ابن» و علم فاصله باشد يا «ابن» مثنی یا جمع باشد و یا تابع علم اول نباشد مثلا خبر باشد، الف آن حذف نمی‌شود. این مثال‌ها را ببینید: عمار الصحابي ابن ياسر قتل في صفين، جاء عليٌّ و جعفرٌ ابنا أبي طالب، يوسف ابن يعقوب در جواب ابن من يوسف؟
- دو علم می‌توانند علم مفرد، مرکب، لقب، یا کنیه باشند.
- بنا بر قول اقوی لازم نیست که یکی از دو علم مذکر باشد.
- اگر هنگام نوشتن؛ کلمه «ابن» در اول سطر قرار گیرد الف آن حذف نمی‌شود.
- اگر همزه استفهام بر «ابن» وارد شود الف آن حذف می‌شود مثل: أبن البادية أذكى من ابن المدينة؟
- حذف همزه «ابن» و «ابنة» بعد از حرف ندای «یا» جایز است مثل: يا بن آدم، يا بن الأكرمين. گروهی را اعتقاد بر این است که الف محذوفه الف «یا» است نه «ابن» که در این صورت اندک تفاوتی در فاصله‌ها دیده می‌شود: يابن آدم، يابن الأكرمين.
- گروهی از علمای نحو همزه «ابنة» را در غیر نداء نیز تابع قوانین حذف همزه «ابن» می‌دانند.
این مقاله را هم بخوانید:
صفحه «دوره آمادگی آزمون اشتمال» را ببینید:
حذف الف در وسط کلمه
- الف در وسط لفظ جلاله «الله» حذف می‌شود.
- الف وسط کلمه «إله» چه با الف و لام (الإله) و چه بدون آن (إله) حذف می‌شود.
- «الرحمن» اگر عَلم یا همراه با الف و لام باشد بدون الف نوشته می‌شود. اما اگر بدون الف و لام باشد یا علم نباشد با الف نوشته می‌شود مثل: لازلت كريمًا رحمانًا.
- در این کلمات الف برای تخفیف در کلمه نوشته نمی‌شود: «لكن، السموات، أولئك، هؤلاء، هذان هذه، ههنا، هكذا».
حذف الف در آخر کلمه
- الف «ما استفهامیه» اگر قبل از آن حرف جر بیاید حذف می‌شود مثل: لِمَ سافرت؟ عَمَّ تسأل؟ به شرط آن که «ما» با «ذا» ترکیب نشود: لماذا كلّ هذا التحايل؟ بماذا تفسّر هذا الكلام؟
- الف «ذا» در صورتی که اسم اشاره متصل به لام بُعد مکسوره باشد حذف می‌شود مثل: ذلك، ذلكما، ذلكم، ذلكنّ. با این ترتیب در مثل: إنّ ذا لَك و ذا لَكما که لام آن‌ها لام ملک مفتوحه است الف حذف نمی‌شود.
- الف «هاء تنبیه» در اسم‌های اشاره‌ای که با تاء و هاء شروع نمی‌شوند و بعد از آن هم کاف نیست حذف می‌شود مثل: هذا، هذه، هذان، هذي، هؤلاء، هكذا. بر این اساس در: هاتان، هاهنا، ها ذاك، و أيهاذا، الف هاء تنبیه حذف نمی‌شود. همچنین در ضمایری که با همزه شروع می‌شوند مثل: هأنا، هأنتما، هأنتم، هأنتنّ، الف هاء تنبیه نوشته نمی‌شود. بدین ترتیب در: ها هي، ها هو، و ها نحن، الف نوشته می‌شود.
- الف ضمیر «أنا» اگر بر آن هاء تنبیه وارد شود و بعد از آن «ذا» بیاید نوشته نمی‌شود: «هأنَذا».
این مقاله‌ها را هم بخوانید:
دیدگاه خود را بنویسید