در کتابت همزه قاعده عمومی و قیاس بر این است که همزه با حرفی که با آن تسهیل می‌شود رسم شود مثلا در سأل، قرأ، يسأل، و يقرأ همزه با الف نوشته می‌شود چون به شکل سال، قرا، يسال، و يقرا تسهیل می‌شود. در سؤال، لُؤم، مُؤَن، لُؤلُؤ همزه با واو نوشته می‌شود چرا که هنگام تخفیف و تسهیل با واو به صورت سؤال، لُوم، مُوَن، و لُولُو خوانده می‌شود. و به همین ترتیب در ذِئاب، خطيئة، مئة، فئة، و لَآلِئ همزه با یاء نوشته می‌شود زیرا به صورت ذِياب، خطيّة، مية، فية، و لَآلي تسهیل می‌شود. در ادامه چگونگی املاء و کتابت همزه را به شکل دقیق‌تر مورد بررسی قرار خواهیم داد.
صفحه «کلاس‌های دوره جامع مکالمه زبان عربی» را ببینید:
همزه بر اساس این که در ابتدا، وسط و یا آخر کلمه قرار داشته باشد به ترتیب؛ همزه ابتدائیه (همزه مبتدئه)، همزه متوسطه، و همزه متطرفه نامیده می‌شود.
همزه ابتدائیه
همزه ابتدائیه همزه‌ای است که در ابتدای کلمه قرار دارد و همواره به شکل الف نوشته می‌شود. همزه ابتدائیه می‌تواند «همزه وصل» یا «همزه قطع» باشد. همچنین همزه ابتدائیه ممکن است مفتوح، مکسور، یا مجرور باشد و در اسم یا فعل یا حرف به کار رفته باشد مثل: أخذ، أمير، اضرِب، انصُر، اعلَم، اسم، إنَّ.
همزه وصل
«همزه وصل» همزه ابتدائیه‌ای است که در هنگام وصل خوانده نمی‌شود ولی در ابتداء خوانده می‌شود مثل: هاجم القائد المدينة واستولى عليها. همزه وصل به صورت الف کشیده نوشته می‌شود و اگر در میانه کلام باشد گاهی در بالای آن یک «ص» کوچک قرار داده می‌شود. همزه در کلمات زیر همزه وصل است:
- در «أل تعریف» مثل: الولد و الخريف. همزه لفظ جلاله «الله» اگر مسبوق به «یا نداء» باشد به همزه قطع بدل می‌شود.
- در ابتدای «فعل امر ثلاثی» مثل: اكتُب فرضَك وادرُس درسَك.
- در اول «فعل ماضی خماسی و سداسی و امر و مصدر آن‌ها» مثل: انتفَعَ المتعلّم بعلمه انتفاعًا كبيرًا، واستغفَر ربّه استغفارًا حسنًا، فانتفِع أنت مثله واستغفِر ربّك أيضًا.
- در اسم‌های: «ابن، ابنة، ابنم، امرؤ، امرأة، اسم، اثنان، اثنتان، اثنين، اثنتين، است، ايمُنُ، ايمُ». همزه «الإثنين» که علم برای روز دوشنبه است همزه قطع است.
همزه قطع
همزه قطع (یا همزه فصل) همزه ابتدائیه‌ای است که بر خلاف همزه وصل هم در وصل و هم در ابتداء خوانده می‌شود. همزه در اول این کلمات همزه قطع است:
- در ماضی و امر و مصدر باب إفعال مثل: أكرِمْ و إكرام و أكرَمَ
- در فعل مضارع متکلم وحده مثل: أدرُسُ و أستغفرُ.
- در حروفی که با همزه شروع می‌شوند مثل: إنّ، أنّ، ألا، أما.
- در صیغه‌های تعجب و اسم تفضیل مثل: ما أحسنَ، أكرِم به، و أجملُ
- در اسم‌های مفرد یا جمعی که با همزه شروع می‌شوند به شرط آن که مصدر فعل خماسی یا سداسی و یا از اسم‌هایی که همزه آن‌ها همزه وصل است نباشند مثل: أبطال، أمّة، أمير، و أرض.
صفحه «کلاس‌های خصوصی زبان عربی» را ببینید:
- همزه قطع مضمومه و مفتوحه بالای الف، و همزه قطع مکسوره زیر الف نوشته می‌شود مثل: أمّ، أَب، إنَّ.
- در صورت وارد شدن سین، فاء، یاء، کاف، لام، واو، و أل تعریف بر همزه قطع باز هم به شکل الف نوشته می‌شود مثل: سأرى، فأقدم، يأكل، كأنّك، لأنّك، وأبيك، الإنسان. «لَئن، لِئلّا، هؤلاء، حينَئذٍ، آنَئذٍ، و ساعتَئذٍ» از موارد شاذ هستند که همزه در آن‌ها بر اساس قاعده همزه متوسطه نوشته می‌شود. (مراجعه کنید به همزه متوسطه در ادامه همین مقاله)
- اگر در اول کلمه؛ بعد از همزه قطع مضمومه یک همزه ساکن قرار گیرد همزه ساکن به واو تبدیل می‌شود مثل: أوثر که اصل آن أُأْثر، و أوتي که اصل آن أُأْتي بوده است.
- اگر در اول کلمه؛ بعد از همزه قطع مفتوحه یک همزه ساکن قرار گیرد همزه ساکن به مد تبدیل می‌شود مثل: آمُرُ که اصل آن أأْمُرُ، و آمُلُ که اصل آن أأْمُلُ بوده است.
- اگر در اول کلمه؛ بعد از همزه قطع مكسوره یک همزه ساکن قرار گیرد همزه ساکن به یاء تبدیل می‌شود مثل: ايتِ که اصل آن اِئتِ بوده است.
به تفاوت املای همزه وصل و همزه قطع در این مثال‌ها دقت کنید:
بنویسیم ✓ | ننویسیم × |
|---|---|
أبواب | ابواب |
أهمَلَ | اهمَلَ |
إيمان | ايمان |
أتْمِمْ | اَتْمِمْ |
أوّل | اوّل |
ابن | إبن |
اذْهَبْ | إذْهَبْ |
انفتاح | إنفتاح |
اثنان | إثنان |
صفحه «دوره آمادگی آزمون اشتمال» را ببینید:
همزه متوسطه
پیش از توضیح درباره قواعد کتابت همزه متوسطه به دو نکته توجه کنید:
- اول آن که در زبان عربی حرکات از نظر قدرت و ضعف درجه‌بندی می‌شوند؛ قوی‌ترین حرکات کسره است و بعد از آن ضمه و سپس فتحه و در آخر سکون به عنوان ضعیف‌ترین حرکت قرار می‌گیرد.
- نکته دوم درباره شکل‌های مختلف همزه است: «أ» همزه متناسب با حرکت فتحه، «ؤ» همزه متناسب با حرکت ضمه، «ئ» همزه متناسب با حرکت کسره، و «ء» همزه مفرده نامیده می‌شوند.
برای نوشتن همزه متوسطه حرکت آن را با حرکت حرف قبل از آن مقایسه می‌کنیم و همزه را متناسب با حرکت قوی‌تر می‌نویسیم مثل: مُؤَن، بِئْس، بُؤْس، بَأْس، لَؤُمَ، رَؤُفَ، سَأَلَ، يَسْأَلُ، مَسْأَلة، سُئِل، أسْئِلة، سُؤال، سَئِم، رَسائِل، فُؤَاد، وِئام، مُؤَنث، مُؤَجّل، مِئَة، فِئَة، ناشِئون.
یاء ساکن با وجود ساکن بودن از نظر قوت مانند کسره است: هَيْئَة، بيئَة، مشيئَة، رديئَة.
بعد از «و» و «ا» به جای «أ»، همزه مفرده «ء» قرار می‌گیرد مثل: تساءَل، قراءَة، قراءات، و مُروءَة که در اصل باید تساأل، قراأَة، قراأَات، و مُروأَة باشند.
صفحه «کلاس‌های کتاب‌خوانی» را در نتحدث پلاس + ببینید:
همزه متطرفه
برای نوشتن همزه متطرفه یعنی همزه‌ای که در آخر کلمه قرار گرفته به حرکت حرف قبل از آن دقت می‌کنیم: اگر قبل از همزه متطرفه؛ «ساکن» یا «واو مشدد مضموم» بود به صورت همزه مفرده «ء» نوشته می‌شود مثل: جزْء، مِلْء، رِدْء، شاء، غِطاء، وضوء، شَيْء، تَبَوُّء. اما اگر قبل از همزه متطرفه حرف متحرکی به جز واو مشدد مضموم بود همزه متناسب با حرکت قبل از خود نوشته می‌شود مثل: لُؤلُؤ، تَهَيُّؤ، مُتَهَيِّئ، يُهَيِّئُ، مُهَيِّئ، مُهَيَّأ، يَنْشَأُ، ظَمِئَ.
اگر به همزه متطرفه؛ ضمیر، تاء تأنیث، علامت تثنیه و جمع، و یاء نسبت اضافه شود کتابت آن تابع قاعده همزه متوسطه خواهد بود مثل: سَماءَه، جزئي، بريئة، عباءة، سَوءَة، شَيئان، رداءان، رداءين، شيئًا، ضوئيّ. مگر در کلماتی مثل «ضَوء» که همزه بعد از واو در حالت رفع هم به شکل همزه مفرده «ء» نوشته می‌شود: ضَوءَه، ضَوءُه، ضوئِه. این مثال‌ها را ببینید:
- سَماء: سَماؤُه، سَماءَه، سَمائِه، سَمائي
- ضَوء: ضَوءُه، ضَوءَه، ضَوئِه، ضَوئي
- لُجوء: لُجوءُه، لُجوءَه، لُجوئِه، لُجوئي
- شَيء: شَيئُه، شَيئَه، شَيئِه، شَيئي
- جُزء: جُزؤُه، جُزأَه، جُزئِه، جُزئي
- خَطَأ: خَطَؤُه، خَطَأَه، خَطَئِه، خَطَئي
- قارِئ: قارِئُه، قارِئَه، قارِئِه، قارِئي
- بُؤْبُؤ: بُؤْبُؤُه، بُؤْبُؤَه، بُؤْبُئِه، بُؤْبُئي
دیدگاه‌های بازدیدکنندگان
طاهری
78 روز پیشسلام ؛ وقت به خیر ، کامل وجامع توضیح دادید ، موفق باشید