موضوع اسم‌های ملحق به مثنی و جمع و اعراب آن‌ها در نحو عربی موضوع جالب توجهی است که می‌توانست در ذیل مباحث مربوط به مثنی و جمع به شکل پراکنده مطرح شود ولی نظر به اهمیت این بحث ترجیح دادم آن را در یک مقاله مستقل ارائه کنم. امیدوارم که مورد توجه شما قرار بگیرد.
صفحه «دوره‌های متنوع آموزش زبان عربی» را در آکادمی نتحدث ببینید:
اسم‌های ملحق به مثنی
مثنی اسمی است که با اضافه شدن علامت زائده تثنیه یعنی ان و ین در آخر آن بیانگر دو تا بودن است به طوری که علامت تثنیه را می‌توان حذف کرد و به جای آن اسمی مثل همان اسم را بر آن عطف کرد. وقتی می‌گوییم «جاء رجلان»، «انِ» زائده در آخر رجلان نشان دهنده تثنیه و دوتایی است که می‌توان آن را حذف کرد و به جای آن گفت جاء رجل ورجل آخر. اسم‌های ملحق به مثنی اسم‌هایی هستند که در اعراب از مثنی تبعیت می‌کنند اما تعریف مثنی به طور کامل بر آن‌ها انطباق ندارد و علامت مثنی را نمی‌توان از آن‌ها جدا کرد. مراجعه کنید به مقاله آن چه درباره «اسم» باید بدانید | دفتر دوم؛ «مثنی» و «جمع مذکر سالم»
اسم‌های ملحق به مثنی عبارتند از:
- اثنان و اثنتان در شکل مفرد یا مرکب همراه با عشرة مثل: {شهادةُ بينِكم إذا حضر أحدَكم الموتُ حين الوصية اثنان}، {فانفجرت منه اثنتا عشرة عينا}
- کلا و کلتا وقتی به ضمیر اضافه شوند اعراب مثنی دارند {إمّا يبلغانّ عندك الكبر أحدهما أو كلاهما فلا تقل لهما أفّ} و اگر به اسم ظاهر اضافه شوند اعراب آن‌ها اعراب اسم مقصور است یعنی الف در آخر آن‌ها ثابت و اعراب آن‌ها با حرکات مقدر است مثل: حضر كلا الطالبين وهنأت كلا الطالبين وسلّمت على كلا الطالبين، {كلتا الجنتين آتت أكلها}
- اسم‌هایی از باب تغلیب مثنی شده‌اند مثل: قمرین و أبوین.
- اسم افراد که مثنی شده باشد مثل حسنین و زیدان. این نوع اسم‌ها در بعضی لغات عرب اعراب ممنوع من الصرف دارند.
- اسم‌های موصول و اشاره‌ای که به شکل مثنی هستند مثل اللذین و هذین.
صفحه «کلاس‌های خصوصی زبان عربی» را ببینید:
اسم‌های ملحق به جمع مذکر سالم
جمع مذکر سالم اسمی است که با اضافه شدن علامت زائده جمع یعنی ون و ین در آخر آن بیانگر تعداد بیش از دو است و می‌توان با حذف علامت جمع اسمی مثل همان اسم را بر آن عطف کرد. در جمله «فرح الفائزون»، الفائزون بر بیش از دو نفر دلالت دارد و «ونَ» زائده در آخر آن را می‌توان حذف کرد و اسم‌هایی مثل آن را بر آن عطف کرد فرح الفائز وفائز وفائز آخر. اسم‌های ملحق به جمع مذکر سالم اسم‌هایی هستند که اعراب آن‌ها اعراب جمع مذکر سالم است ولی دارای همه شروط جمع مذکر سالم نیستند. مراجعه کنید به مقاله آن چه درباره «اسم» باید بدانید | دفتر دوم؛ «مثنی» و «جمع مذکر سالم»
اسم‌های ملحق به جمع مذکر سالم عبارتند از:
- اعداد عقود: اعداد «عشرون، ثلاثون، أربعون،... تسعون» که جمع هستند اما از لفظ و معنای خود مفرد ندارند. {إن يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا مأتين}، {وإذ واعدنا موسى أربعين ليلةً}
- کلماتی که فاقد بعضی شروط جمع مذکر سالم هستند مثلا علم یا وصف نیستند ولی مانند آن جمع بسته می‌شوند. مثل أهل که جمع آن أهلون است. {شغلتنا أموالنا وأهلونا} و وابل که جمع آن وابلون است. عالَم به معنای هر آن چه غیر خداست و با این که وصف نیست به شکل جمع مذکر سالم جمع بسته می‌شود. {الحمد لله رب العالمين}
- کلمات سماعی که بیانگر معنای جمع هستند اما از لفظ خود مفرد ندارند مثل أولو. {شهد الله أنه لا إله إلا هو والملائكة وأولو العلم قائما بالقسط}
- کلماتی که به شکل جمع مذکر سالم جمع بسته می‌شوند ولی به عنوان علم و در معنای مفرد به کار می‌روند. «حمدون، زیدون، خلدون، عبدون» علم برای اشخاص هستند. علیّون جمع عِلّيّ به معنای مکان بلند نامی برای بلندترین نقاط بهشت است و مفرد آن غیر عاقل است و به شکل جمع مذکر سالم جمع بسته شده. {كلّا إنّ كتاب الأبرار لفي علّيّين وما أدراك ما علّيّون}
- کلماتی که از لفظ خود مفرد دارند ولی این مفرد هنگام جمع تغییر کرده است. این کلمات در واقع جمع تکسیر هستند که در اعراب به جمع مذکر سالم ملحق شده‌اند. مثل بنون، أرَضون، و سِنون و باب آن. بنون جمع ابن، ذَوُو جمع ذو، أرَضون جمع أرْض و سِنون جمع سَنَة که حرکات آن‌ها در جمع تغییر کرده و همچنین مؤنث غیر عاقل هستند. {المال والبنون زينة الحياة الدنيا}، {وجعل لكم من أزواجكم بنين وحفدة}، {وآتى المال على حبه ذوي القربى}، {لتعلموا عدد السنين والحساب}، {قال كم لبثتم في الأرض عدد سنین}.
صفحه «دوره آمادگی آزمون اشتمال» را ببینید:
باب سنون
منظور از باب سنون هر کلمه سه حرفی است که لام آن حذف شده و تاء تأنیث مربوطه جایگزین آن گشته است و جمع تکسیر معرب با حرکات برای آن وجود ندارد. مثل عِضة و عضین به معنای کذب و افتراء که اصل آن عِضَوٌ است. {الذين جعلوا القرآن عضين} و عزه و عزین به معنای گروهی از مردم در سمت چپ و راست {عن اليمين وعن الشمال عزين} و مئة و مئین.
صفحه «مکالمه عربی پیشرفته» را ببینید:
اسم‌های ملحق به جمع مؤنث سالم
اسم‌هایی که به جمع مؤنث سالم ملحق می‌شوند عبارتند از «أولات» به معنای صاحبات که از لفظ خود مفرد ندارد و دیگری اسم‌های خاصی با ظاهر جمع مؤنث سالم که برای نامگذاری به کار رفته و علم برای مذکر یا مؤنث شده‌اند مثل: «عرفات» در مکه و «أذرعات» که منطقه‌ای در سوریه است.
این مقاله را هم بخوانید:
دیدگاه خود را بنویسید