نفی در زبان عربی به معنای نقض و انکار یک حکم یا موضوع است و در مقابل اثبات قرار دارد. در مجموعه گفتار پیش رو علاوه بر شرح مفهوم نفی، به شناخت ادوات نفی و مشخصات هر یک از آن‌ها و همچنین روش‌های منفی ساختن جمله‌های فعلیه و اسمیه و نیز نفی اسم‌ها خواهیم پرداخت. در اولین مقاله از مجموعه درس‌های اسلوب نفی، با نحوه منفی کردن جمله‌های فعلیه آشنا می‌شویم.
صفحه «مکالمه عربی مقدماتی» را ببینید:
انواع نفی در زبان عربی
نفی در زبان عربی به طور کلی بر دو نوع است: اول نفی ضمنی كه از سیاق کلام فهمیده می‌شود و بدون استفاده از ادوات نفی و با کمک اسالیبی مثل استفهام و شرط و تمنی صورت می‌پذیرد. و دوم نفی صریح که با به‌کارگیری ادوات نفی ساخته می‌شود.
ادوات نفی
ادوات نفی عبارتند از: «ما، إن، لا، لم، لمّا، لن، لام جحود، لیس، لات، لا نافیه للجنس و غیر». در میان ادوات نفی، لیس؛ فعل، غیر؛ اسم و بقیه آن‌ها حرف هستند.
نفی صریح
در نفی صریح آن چه نفی می‌شود یا «جمله فعلیه» است مثل: {ما جعل عليكم في الدين من حرج}، {وما تنفقون إلا ابتغاء مرضات الله}، یا «جمله اسمیه» مثل: {ما هذا بشرا}، و یا «اسم» مثل: {غير المغضوب عليهم}. با دقت در دو مثال اول می‌‌بینیم که فعل جمله فعلیه می‌تواند ماضی یا مضارع باشد.
صفحه «کلاس‌های میزگرد عربی» را ببینید:
منفی کردن جمله فعلیه‌ای که فعل آن ماضی است
نفی ماضی با سه حرف غیر عامل «ما، إن و لا» انجام می‌گیرد.
ما: یکی از کاربردهای «ما نافیه»؛ منفی ساختن جمله‌های فعلیه با فعل ماضی است مثل: {ما جاءنا من بشير}، {وما جعل عليكم في الدين من حرج}، {فما ربحت تجارتهم}، {ما آمنت قبلهم من قرية}، {وما قتلوه وما صلبوه}. فعل‌های ماضی که مسبوق به «قسم» یا «لام قسم» یا «لقد» باشند هم با «ما» منفی می‌شوند مثل: والله كتب، لئن كتب و لقد كتب که نفی هرسه آن‌ها «ما كتب» است.
إن: یکی دیگر از حرف‌هایی که جمله فعلیه با فعل ماضی را منفی می‌کند «إن» است مثل: {إن أردنا إلا الحسنى}. إن نافیه همانند «ما» و «لا» غیر عامل است یعنی در اعراب کلمه پس از خود تأثیری ندارد و آن را تغییر نمی‌دهد.
لا، زمانی برای منفی کردن فعل ماضی به کار می‌رود که یا تکرار شود یا مسبوق به یک فعل ماضی منفی باشد مثل: {فلا صدّق ولا صلّى} و «ما أكلت ولا شربت». در غیر این صورت «لا» با فعل ماضی به معنای دعا است نه نفی مثل: «لا أراك الله مكروها».
صفحه «کلاس آمادگی اشتمال» را ببینید:
منفی کردن جمله فعلیه‌ای که فعل آن مضارع است
ادوات نفی که فعل مضارع را منفی می‌کنند عبارتند از: «ما، إن، لا، لم، لمّا، لن و لام جحود». در این میان «ما» و «إن» و «لا» غیر عامل هستند و بر اعراب فعل پس از خود اثری ندارد.
ما، علاوه بر فعل ماضی فعل مضارع را هم منفی می‌کند مثل: {وما أبرّئ نفسي إن النفس لأمّارة بالسوء إلا ما رحم ربي}، {وما تنفقون إلا ابتغاء وجه الله}. «ما» فعل مضارع را به زمان حال اختصاص می‌دهد؛ «ما يكتب الكاتب» یعنی «ما يكتب الآن».
إن: با «إن» نافیه می‌توان فعل مضارع را هم منفی کرد. {إن يدعون من دونه إلا إناثا وإن يدعون إلا شيطانا مريدا}، {إن أدري أقريب ما توعدون}
لا؛ فعل مضارع را در زمان حال و آینده نفی می‌کند. وقتی می‌گویم: «لا أحب التكاسل» یعنی لا أحبه الآن ولا أحبه في المستقبل.
لَم؛ از حروف نفی مخصوص فعل مضارع است که آن را منفی و مجزوم می‌کند و زمان آن را از مضارع به ماضی تغییر می‌دهد: «كتب محمد الدرس» ← «لم يكتبْ محمد الدرس» یعنی ننوشت یا ننوشته است. {ولم أكن بدعائك رب شقيا}.
✏️«لم» در واقع هم ماضی منقطع از حال (ماضی ساده فارسی) و هم ماضی متصل به حال (ماضی نقلی فارسی) را نفی می‌کند، بنابراین فعل منفی با «لم» به دو شکل ماضی ساده و ماضی نقلی در فارسی ترجمه می‌شود.
💡علامت جزم فعل مضارع؛ سکون یا حذف نون یا حذف حرف عله است.
لَمّا؛ حرف نفی جازمی است که با نفی فعل مضارع زمان آن را به ماضی متصل به حال (ماضی نقلی فارسی) تغییر می‌دهد. «لمّا+ فعل مضارع» را در فارسی به «هنوز + ماضی نقلی منفی» ترجمه می‌کنیم. {قالت الأعراب آمنّا قل لم تؤمنوا ولكن قولوا أسلمنا ولمّا يدخل الإيمان في قلوبكم} یعنی هنوز ایمان در قلب‌هایتان وارد نشده است، {بل كذّبوا بما لم يحيطوا بعلمه ولمّا يأتهم تأويلُه}، {بل لمّا يذوقوا العذاب}. (همچنین مراجعه کنید به درس «انواع لمّا» در: «صفحه نکته‌های یک‌دقیقه‌ای»)
لَن؛ مخصوص نفی فعل مضارع است و آن را منصوب می‌کند. «لن» برای نفی آینده به شکل قطعی و مؤکد به کار می‌رود؛ «لن أقرأ الكتاب» بمعنای «لا أقرأه في المستقبل أبدا» یعنی هرگز آن را نخواهم خواند. همان طور که می‌بینید «لن» به «هرگز نخواهم..» در فارسی ترجمه می‌شود. {إن الذين تدعون من دون الله لن تخلقوا ذبابا ولو اجتمعوا له}، {قالوا يا موسى إنا لن ندخلها أبدا ما داموا فيها}
✏️با توجه به این که «لن» تنها به زمان آینده اختصاص دارد بنابراین فعل‌هایی مثل سأذهب و سوف أذهب که دو حرف تسویف «سین» و «سوف» در ابتدای آن‌ها آمده و دلالت بر استقبال و آینده دارند تنها با «لن» منفی می‌شوند.
💡علامت‌های نصب فعل مضارع عبارتند از: فتحه ظاهره، فتحه مقدره و حذف نون در أمثله خمسه.
صفحه «دوره اصطلاحات کاربردی عربی» را ببینید:
تفاوت‌های «لن» با «لا»
- «لا» حال و آینده را نفی می‌کند در حالی که «لن» فقط آینده را منفی می‌سازد.
- «لا» با وجود یک قرینه می‌تواند یکی از دو زمان حال یا آینده را منفی کند مثل: «لا أقرأ الكتاب الآن» یعنی الآن کتاب را نمی‌خوانم و «لا أقرأ الكتاب غدا» یعنی فردا کتاب را نمی‌خوانم، اما «لن» بدون هیچ قید و شرطی تنها آینده را منفی می‌کند.
- نفی با «لن» دارای تأکید است و لذا در فارسی برای ترجمه آن از لفظ «هرگز» استفاده می‌کنیم ولی «لا» این چنین تأکیدی ندارد.
- «لا» غیر عامل است و تأثیری در اعراب فعل مضارع پس از خود ندارد در حالی که «لن» فعل مضارع بعد از خود را منصوب می‌کند.
لام جحود؛ لام ناصبه‌ای است که با وارد شدن بر فعل مضارع بر نفی آن تأکید می‌کند با این شرط که پیش از آن «فعل کان منفی» به شکل «ما کان» یا «لم یکن» آمده باشد. {ما كان الله لِيعذّبَهم وأنت فيهم}، {ما كانوا لِيؤمنوا إلا أن يشاء الله}، {لم يكن الله لِيغفرَ لهم ولا لِيهديَهم سبيلا}.
صفحه «دوره‌های متنوع آموزش زبان عربی» را در آکادمی نتحدث ببینید:
به اعراب این بخش از آیه «لم يكن الله لِيغفرَ لهم» توجه کنید:
- لم: حرف نفی و جزم و قلب، محلی از اعراب ندارد
- یکن: فعل مضارع ناقص مجزوم
- الله: اسم کان مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهره
- لِـ: لام جحود، ادات نصب، برای تأکید نفی فعل مضارع، محلی از اعراب ندارد
- یغفر: فعل مضارع منصوب به وسیله لام جحود و فاعل آن ضمیر مستتر هو که به الله برمی‌گردد. جمله یغفر مرکب از فعل و فاعل در محل نصب خبر کان.
- لهم: لام؛ حرف جر محلی از اعراب ندارد، هاء؛ ضمیر متصل مبنی در محل جر و میم علامت جمع.
لام جحود را در مبحث وجوب اضمار «أن» در مقاله نصب فعل مضارع | دفتر دوم؛ نصب با «أن مضمره» دنبال کنید.
دیدگاه خود را بنویسید