موصولات حرفی همان حروف مصدری یعنی «أن، أنّ، كَي، ما، لو» هستند که با صله خود تأویل به مصدر می‌شوند و نیاز به عائد هم ندارند. موصولات حرفی نیز همچون موصولات اسمی باید دارای صله‌ای بعد از خود باشند.
صفحه «مکالمه عربی مقدماتی» را ببینید:
تفاوت‌های موصولات حرفی با موصولات اسمی
- موصولات اسمی به جز أيّ و آن‌هایی که به صیغه مثنی هستند مبنی هستند و بر اساس موقعیتشان در جمله در محل رفع و جر و نصب قرار می‌گیرند. اما موصولات حرفی گرچه آن‌ها هم مبنی هستند ولی همانند دیگر حروف محلی از اعراب ندارند.
- صله موصول اسمی، دارای ضمیری به نام عائد است که به موصول برمی‌گردد اما صله موصول حرفی هیچگاه مشتمل بر عائد نیست.
- موصول حرفی با صله خود به تأویل مصدر می‌رود و اعراب مصدر مؤول حاصل از موصول و صله آن بر اساس موقعیت آن در جمله تعیین می‌شود. به همین دلیل به موصولات حرفی «حروف سبک» یا «حروف مصدریه» گفته می‌شود. این خصوصیت تنها مختص به موصولات حرفی است و در موصولات اسمی دیده نمی‌شود.
- موصولات حرفی عموما به جمله فعلیه‌ای که فعل آن جامد باشد متصل نمی‌شوند به جز ما مصدریه که گاهی به سه فعل استثنای عدا و خلا و حاشا اضافه می‌شود.
- در میان موصولات حرفی تنها حذف أن ناصب فعل مضارع جایز است که این حذف ممکن است جوازی یا وجوبی باشد. أن در هنگام حذف نیز مانند زمان وجود آن؛ با صله خود به تأویل مصدر می‌رود. (مراجعه کنید به نصب فعل مضارع | دفتر دوم؛ نصب با «أن مضمره») موصولات اسمی به غیر از أل در صورتی حذف می‌شوند که بر مثل خود عطف شوند و حذف آن‌ها موجب التباس در معنا نباشد.
- صله أن بر خلاف دیگر موصولات حرفی و اسمی می‌تواند جمله طلبیه نیز باشد.
صفحه «دوره آمادگی آزمون اشتمال» را ببینید:
أن
نون أن موصول اصالتا ساکن است و صله آن فقط جمله فعلیه‌ای است که فعل آن ماضی یا مضارع یا امر کامل التصرف باشد مثل: عجبت من أن تأخّرَ القادم، من الشجاعة أن يقول المرء الحقّ في وجه الأقوياء، أنصح لك أن بادر إلى ما يرفع شأنك.
- أن در همه این حالات با صله خود تأویل به مصدر می‌شود و با وجود این مصدر مؤول کلام از صله و موصولش بی‌نیاز خواهد بود.
- اعراب مصدر مؤول حاصل از أن و صله آن بر اساس موقعیتش در جمله تعیین می‌شود و می‌تواند مثلا مبتدا، فاعل، مفعول‌به باشد. در جمله «يُسعدني أن تنجح» مصدر مؤول نجاحُك حاصل از أن و موصول آن تنجح در محل رفع فاعل يسعدني است. همچنین مصدر مؤول ممكن است سدّ مسدّ دو مفعول شود.
- أن تنها فعل مضارع را منصوب می‌کند و زمان آن را مستقبل محض قرار می‌دهد اما زمان فعل ماضی را تغییر نمی‌دهد. یعنی أن همراه با فعل ماضی بر ماضی محض و همراه با فعل مضارع بر مستقبل خالص دلالت دارد.
- اگر قبل از أن فعلی آمده باشد که دلالت بر یقین دارد و بعد از آن هم یا جمله اسمیه و یا جمله فعلیه با فعل جامد آمده باشد در این حالت أن مخففه از ثقیله است نه حرف موصول. مثل: علمت أنْ محمدٌ لقائمٌ، أعتقد أنْ ليس الظالم بمستريح النفس.
صفحه «کلاس‌های میزگرد عربی» را ببینید:
أنّ
دیگر موصول حرفی؛ أنّ با نون مشدّده است و صله آن از اسم خبر آن تشکیل می‌شود مثل: سرّني أنّ الجوّ معتدل. اعراب مصدر مؤول حاصل از أنّ و صله آن بر حسب جمله تعیین می‌شود و می‌تواند سدّ مسدّ دو مفعول نیز بشود.
صله أنْ ناسخه مخففه؛ از اسم و خبر آن تشکیل می‌شود و اسم آن فقط ضمیر محذوف و خبر آن جمله‌ی بعد از آن است مثل: أيقنت أنْ عليٌّ لمسافرٌ.
كي
کي در عمل و معنا مانند أن مصدریه است با این تفاوت که باید قبل از آن حتما یک لام جر چه در لفظ و چه در تقدیر آورده شود.
صله کي تنها جمله مضارعیه است و فعل آن با کي منصوب می‌شود مثل: أحسنتُ العمل لكي أفوزَ بخير النتائج.
از کي و صله آن مصدر مؤولی ساخته می‌شود که جمله را از آن دو بی‌نیاز می‌کند و این مصدر همواره مجرور با لام مذکور یا مقدر است.
صفحه «عربی دبیرستان» را ببینید:
ما
ما مصدریه ممکن است ظرفیه یا غیر ظرفیه باشد. ما مصدریه ظرفیه مثل: «سأصاحبك ما دمت مخلصا وألازمك ما أنصفت» به معنای مدة دوامك مخلصا ومدّة إنصافك. ما مصدریه غیر ظرفیه مثل: «فزعت ممّا أهمل الرجلُ ودهشتُ ممّا ترك العمل» به معنای مِن إهمال الرجل ومِن تركه العملَ. «أنجز حرٌّ ما وعد».
صله هر دو نوع ما مصدریه به سه شکل دیده می‌شود:
- جمله فعلیه ماضویه آن چنان که در مثال‌های قبل دیدیم.
- جمله فعلیه مضارعیه مثل: «لا أجلس في الحديقة ما لم تجلس فيها» به معنای مدّة عدم جلوسك فيها. «إنّي أبتهج بما تكرم الإخوان» به معنای بإكرامك الإخوان.
- جمله اسمیه مثل: «أزورك ما الوقت المناسب ويرضيني ما العمل نافع» به معنای أزورك مدّة مناسبة الوقت ويرضيني نفع العمل.
صله ما مصدریه ظرفیه بیشتر جمله فعلیه ماضویه و یا جمله فعلیه مضارعیه منفی با لم، و به ندرت مضارعیه مثبت است مثل: «لا أصيح ما تنام» به معنای لا أصيح مدّة نومك.
از حرف مصدری ما و صله آن مصدر مؤول جایگزین آن دو ساخته می‌شود.
فصل بین حرف مصدری و مابعد آن تنها در ما مصدریه صحیح است گرچه کم رخ می‌دهد.
لو
لو به جمله ماضویه و مضارعیه متصل می‌شود ولی به جمله فعلیه امریه وصل نمی‌شود. و فعل ماضی یا مضارع در آن باید تام التصرف باشد و از لو و صله آن هم مصدر مؤول ساخته می‌شود.
دیدگاه خود را بنویسید