اعراب بررسی تغییرات آخر کلمه در جمله است. این تغییرات بنا بر موقعیت آن کلمه و وظیفه‌ای که به عهده دارد و بر اساس عوامل وارد بر آن پدید می‌آید. این بار از میان شکل‌های اعرابی چهارگانه‌ی رفع، نصب، جرّ و جزم، به شرح علامت‌های نصب می‌پردازیم.
صفحه «مکالمه عربی مقدماتی» را ببینید:
علامت‌های نصب
نصب یکی از اقسام چهارگانه اعراب است و بیانگر وظیفه اعرابی در مفعول، حال، تمييز، مستثنى، منادى، خبر كان و اخوات آن، اسم إنّ و اخوات آن ، و فعل مضارع مسبوق بأدوات نصب است. اعراب نصب پنج علامت دارد: فتحه، كسره، الف، ياء و حذف نون.
فتحه
مهمترین و پرکاربردترین علامت نصب فتحه است و به همین دلیل علامت اصلی نصب به شمار می‌آید و بقیه علامت‌های نصب علامت‌های فرعی یا به قولی نیابی و جایگزین فتحه هستند. فتحه در اسم‌های مفرد، جمع تکسیر، و گروهی از فعل‌های مضارع علامت رفع است.
- اسم مفرد: علامت نصب در اسم‌های مفرد یعنی اسم‌هایی که بر یک فرد دلالت دارند فتحه است. در آیه کریمه {اقرأ كتابَك كفى بنفسك اليومَ عليك حَسيبًا}، كتابَ مفعول به، اليومَ ظرف، و حَسيبًا تمييز، و همگی آن‌ها اسم‌های مفرد منصوب و علامت نصبشان فتحه است.
- جمع تكسير: علامت نصب در جمع تکسیر فتحه است. {ولقد أرسلنا رُسلًا من قبلك وجعلنا لهم أزواجًا وذرّيّةً} رُسلًا و أزواجًا هر دو جمع تکسیر، مفعول به و منصوب با فتحه هستند.
- فعل مضارع خالی از نون عوض از رفع و نون نسوة و نون توکید مباشر: {أيحسب أن لن يقدرَ عليه أحدٌ}، {أيحسب الإنسانُ أن يُترَكَ سُدًى}. لن و أن از ادوات نصب هستند بنابراین يقدرَ فعل مضارعی است که با لن، و يُترَكَ با لفظ أن منصوب شده است. علامت نصب هر دو فعل فتحه ظاهره در آخر آن‌ها است. فعل مضارع هنگام اضافه شدن نون نسوة و نون تأکید به آن مبنی است و در امثله خمسه علامت نصب حذف نون است. درباره حذف نون در پایان همین مقاله صحبت خواهیم کرد.
فتحه در آخر فعل مضارع معتل الآخری که منتهی به الف است در تقدیر گرفته می‌شود و این نوع افعال اعراب تقدیری دارند: {ولن تَرضى عنك اليهودُ ولا النصارى حتّى تتّبعَ ملّتَهم}. (مراجعه کنید به بحث اعراب تقدیری فعل مضارع معتل الآخر در مقاله سخنی در اعراب | دفتر اول؛ «مقدمه‌ای بر اعراب و انواع آن»)
صفحه «دوره جامع مکالمه زبان عربی» را ببینید:
الف
الف علامت نصب در اسماء ستة یعنی: أب، أخ، حم، فم، ذو، و هن است. این مثال‌ها را ببینید: در آیه کریمه {قالوا يا أبانا مُنعَ منّا الكيلُ فأرسلْ معنا أخانا نكتلْ وإنّا له لحافظون} «أبا» منادى، و «أخا» مفعول به و هر دو منصوب با الف هستند. در آیه {وإذا قلتم فاعدلوا ولو كان ذا قربى} ذا منصوب و علامة نصبش الف است. اعراب ذو زمانی با الف است که به معنای صاحب باشد. «هند تكرم حماها». «سُدّ فاك عن الشرّ»: علامت نصب فم به شرطی الف است که میم آن حذف شده باشد. توجه داشته باشید که شروط نصب به حرف در اسماء ستة همان شروطی است که در رفع با واو به آن‌ها اشاره کردیم. (مراجعه کنید به مقاله سخنی در اعراب | دفتر دوم؛ «علامت‌های رفع»)
كسره
کسره علامت نصب در جمع مؤنث سالم (جمع مختوم به الف و تاء زائد) است مثل مسلمات و صالحات و شجيرات. {عسى ربّه إن طلّقكنّ أن يبدله أزواجًا خيرًا منكنّ مسلماتٍ مؤمناتٍ قانتاتٍ تائباتٍ عابداتٍ سائحاتٍ ثيّباتٍ وأبكارًا} در این آیه؛ مسلماتٍ، مؤمناتٍ، قانتاتٍ، تائباتٍ، عابداتٍ، سائحاتٍ و ثيّباتٍ همه صفت هستند برای أزواجًا که خود مفعول‌‌به است، و چون جمع مؤنث سالم هستند علامت نصب آن‌ها کسره است.
صفحه «دوره اصطلاحات کاربردی عربی» را ببینید:
ياء
ياء علامت نصب در اسم مثنّى و جمع مذکر سالم است.
- اسم مثنى: علامت نصب در اسم‌های مثنى ياء است مثل {واضرب لهم مثلًا رجلين جعلنا لأحدهما جنّتين من أعناب} رجلين مفعول به برای اضرب، و جنّتين مفعول به برای جعلنا است و هر دوی آن‌ها اسم مثنای منصوب و علامت نصبشان ياء است. در اسم‌های ملحق به مثنی یعنی «كلا و كلتا» هنگامی که به ضمیر اضافه شوند، و «اثنان و اثنتان»، یاء علامت نصب است. کلا و کلتا در صورتی که مضاف به ضمیر نباشند بر اساس موقعیتشان در جمله اعراب تقدیری دارند.
- جمع مذكر سالم: علامت نصب در جمع مذکر سالم و جمع‌های ملحق به آن ياء است مثل: {واللّهُ يحبّ الصّابرين}، {إنّا كذلك نجزي المحسنين}، {وسيجزي اللّه الشّاكرين}. الصّابرين و المحسنين و الشّاكرين مفعول به و منصوبند و چون جمع مذكر سالم هستند علامت نصبشان ياء است. أولو، بنون، سنون، أهلون، عالمون، أرضون و الفاظ عقود که ملحق به جمع مذکر سالم هستند با ياء منصوب می‌شوند: {فإذا جاء وعد أولاهما بعثنا عليكم عبادًا لنا أولي بأسٍ شديد}، {وجعلتُ له مالًا ممدودًا وبنين شهودًا}، {أفرأيت إن متّعناهم سنين}، {إن تستغفرْ لهم سبعينَ مرّةً فلن يغفرَ اللّهُ لهم}.
صفحه «گفتگوی تخصصی عربی» را در نتحدث پلاس + ببینید:
حذف نون
فعل‌های مضارع مسند به الف اثنين، واو جماعت و یاء مخاطبه؛ افعال خمسه یا امثله خمسه نامیده می‌شوند. نون آخر أمثلة خمسة «نون عوض از رفع» نام دارد. حذف نون عوض از رفع، علامت نصب در وزن‌های امثله خمسه در فعل مضارع است. مثال‌های زیر را ببینید:
تفعلين: «عليك أن تكتبي»، «أَقولُ لَها وَقَد طارَت شَعاعًا ... مِنَ الأَبطالِ وَيْحَكِ لَنْ تُراعِي» تراعي فعل مضارع منصوب بـا لن، مسند به یاء مخاطبه، و علامت نصب آن حذف نون است.
تفعلان: {وقال ما نهاكما ربّكما عن هذه الشّجرة إلّا أن تكونا ملكين} تكونا فعل مضارع منصوب با أن، مسند به الف اثنين، و علامت نصب آن حذف نون است.
يفعلان: {فلا جناح عليهما أن يتراجعا إن ظنّا أن يقيما حدود اللّه} يتراجعا و يقيما هر دو فعل مضارع منصوب با أن، مسند به الف اثنين، و علامت نصب آن‌ها حذف نون است.
تفعلون: {وأن تَعفوا أقرب للتّقوى} تعفوا فعل مضارع منصوب با أن، مسند به واو جماعت، وعلامت نصب آن حذف نون است.
يفعلون: {بل لهم موعد لن يجدوا من دونه موئلًا}، يجدوا فعل مضارع منصوب با أن، مسند به واو جماعت، وعلامت نصب آن حذف نون است.
دیدگاه خود را بنویسید