مرکب عبارتست از قولی که از دو یا چند کلمه برای بیان یک مفهوم تشکیل شده باشد. این مفهوم می‌تواند مثل؛ «النجاة في الصدق» کامل و تام باشد و یا مثل «نورُ الشمس» ناقص و ناتمام باشد. بر این اساس «ترکیب» به معنای اضافه کردن یک کلمه به کلمه دیگر برای بیان یک مفهوم است. در نحو عربی شش نوع مرکب وجود دارد: مرکب اسنادی، مرکب اضافی، مرکب بیانی، مرکب عطفی، مرکب مزجی، و مرکب عددی.
صفحه «کلاس‌های نتحدث پلاس +» را ببینید:
۱. مرکب اسنادی یا جمله
منظور از اسناد؛ صدور حکم درباره یک چیز است. در واقع اسناد حکم کردن بر یک چیز با یک چیز دیگر است مثل حکم بر زهیر به اجتهاد در جمله «زهيرٌ مجتهدٌ». به آن چه که با آن حکم شده «مسند» و به آن چه که بر آن حکم شده است «مسند الیه» می‌گویند. در جمله‌ی مثال زهیر مسند الیه و مجتهد مسند است. بنابراین مرکب اسنادی که جمله هم نامیده می‌شود از مسند و مسند الیه تشکیل شده است. در دو جمله‌ی الحلمُ زَينٌ، و يُفلح المجتهدُ؛ الحلم و المجتهد مسند الیه و زین و یفلح مسند هستند. مسند الیه می‌تواند: فاعل، نائب فاعل، مبتدا، اسم فعل ناقص، اسم حروفی که عمل لیس را انجام می‌دهند، اسم إنّ و اخوات آن، و اسم لا نفی جنس باشد. مسند می‌تواند: فعل، اسم فعل، خبرِ مبتدا، خبر فعل ناقص، خبر حروف مشبهه به لیس، و خبر إنّ و اخوات آن باشد.
این مقاله را هم بخوانید:
کلام
کلام جمله‌ای است که به خودی خود بیانگر یک معنای کامل و تام است مثل: رأسُ الحكمة مخافةُ الله، فاز المتّقون، من صَدق نجا. اگر یک جمله بدون نیاز به دیگری معنای کاملی نداشته باشد دیگر کلام نامیده نمی‌شود بلکه یک جمله‌ی ناقص است مثل: «إن تجتهدْ في عملك» که جواب شرط در آن نیامده است.
صفحه «عربی دبیرستان» را ببینید:
۲. مرکب اضافی
مرکب اضافی از مضاف و مضاف الیه تشکیل شده مثل: کتابُ التلميذِ، خاتِمُ فضّةٍ، صومُ النهارِ. در مرکب اضافی بخش دوم همواره مجرور است.
۳. مرکب بیانی
مرکب بیانی به هر دو کلمه‌ای گفته می‌شود که کلمه دوم آن معنای کلمه اول را روشن می‌سازد. مرکب بیانی بر سه قسم است: مرکب وصفی، مرکب توکیدی، و مرکب بدلی.
- مرکب وصفی از صفت و موصوف تشکیل شده است مثل: فاز التلميذُ المجتهدُ، أكرمت التلميذَ المجتهدَ، طاب أخلاقُ التلميذِ المجتهدِ.
- مرکب توکیدی از مؤکِّد و مؤکَّد تشکیل یافته است مثل: جاء القومُ كلُّهم، أكرمت القومَ كلَّهم، أحسنت إلى القوم كلِّهم.
- مرکب بدلی از بدل و مبدل منه ساخته شده است مثل: جاء خليلٌ أخوك، رأيت خليلًا أخاك، مررت بخليلٍ أخيك.
در مرکب بیانی بخش دوم از اعراب بخش اول تبعیت و پیروی می‌کند.
صفحه «مکالمه عربی مقدماتی» را ببینید:
۴. مرکب عطفی
مرکب عطفی از معطوف و معطوف علیه و حرف عطفی در میان آن دو تشکیل شده است مثل: ينال التلميذُ والتلميذةُ الحمدَ والثناءَ إذا ثابرا على الدرسِ والاجتهادِ. در مرکب عطفی بخشی که بعد از حرف عطف قرار می‌گیرد در اعراب تابع بخش پیش از حرف عطف است.
۵. مرکب مزجی
مرکب مزجی حاصل از ترکیب دو کلمه است که با یکدیگر یک کلمه جدید را تشکیل می‌دهند مثل: بَعْلَبَكّ، بيتَ لحم، حضْرَمَوت، سيبويه، صباحَ مساءَ، شَذَرَ مَذَرَ. مرکب مزجی اگر علم نباشد هر دو جزء آن مبنی بر فتح است مثل: زرني صباحَ مساءَ (به معنای صباحًا ومساءً که صباحَ مساءَ هر دو جزء مبنی بر فتح و در محل نصب بنا بر ظرفیت است)، هو جاري بيتَ بيتَ (به معنای متلاصقین و بیتَ بیتَ هر دو جزء مبنی بر فتح در محل نصب حال است). برای اطلاع از اعراب مرکب مزجی علم مراجعه کنید به مقاله علم در زبان عربی | دفتر دوم: اعراب علم.
صفحه «کلاس‌های خصوصی زبان عربی» را ببینید:
۶. مرکب عددی
مرکب عددی نوعی از مرکب مزجی و شامل اعداد ۱۱ تا ۱۹ است. بین دو بخش تشکیل دهنده مرکب عددی یک حرف عطف مقدر قرار دارد. اعداد ۲۱ تا ۹۹ مرکب عددی نیستند چرا که حرف عطف در آن‌ها مذکور است. این اعداد که معطوف نام دارند در واقع مرکب عطفی هستند.
مرکب عددی مبنی بر فتح هر دو جزء آن و اعراب آن محلی است مثل: جاء أحدَ عشرَ رجلًا، رأيت أحدَ عشرَ كوكبًا، أحسنت إلى أحدَ عشرَ فقيرًا
جزء اول عدد اثني عشر (دوازده) دارای اعراب مثنی یعنی مرفوع با الف و منصوب و مجرور یا یاء است. بخش دوم اثني عشر به منزله نون مثنی است و مبنی بر فتح بوده محلی از اعراب ندارد: جاء اثنا عشَرَ رجلًا، أكرمت اثنتَي عشْرةَ فقيرةً باثنَي عشَرَ درهمًا.
اعداد مرکبی که بر وزن «فاعل» هستند مثل الحادي عشر تا التاسع عشر نیز مبنی بر فتح هر دو جزء خود هستند مثل: جاء الرابعَ عشرَ، رأيت الرابعةَ عشرةَ، مررت بالخامسَ عشرَ. بخش اول اعداد مرکب منتهی به یاء مبنی بر سکون است مثل: جاء الحاديْ عشرَ والثانيْ عشرَ، رأيت الحاديْ عشرَ والثانيْ عشرَ، مررت بالحاديْ عشرَ والثانيْ عشرَ.
احکام مربوط به عدد و معدود را در این دو مقاله بخوانید:
دیدگاه خود را بنویسید